15 მარტი მომხმარებლის უფლებების დაცვის საერთაშორისო დღეა. ეს თარიღი 1962 წლიდან პრეზიდენტ ჯონ კენედის ინიციატივას უკავშირდება, რა დროსაც მან მომხმარებლის უფლებებზე ისაუბრა.

1985 წელს გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე მიღებული რეზოლუციით, მომხმარებლის უფლებები ოფიციალურად გაიწერა, ხოლო 1999 წელს და 2015 წელს ეს უფლებები კიდევ უფრო გაფართოვდა და მათი ჩამონათვალი გაიზარდა.

რა უნდა ვიცოდეთ, თუ ჩვენი, როგორც მომხმარებლის, უფლებები ირღვევა და რა მდგომარეობაა ამ კუთხით საქართველოში, – ამ საკითხებზე საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის მომხმარებლის უფლებების დაცვის პროგრამის ხელმძღვანელს, ვახტანგ კობალაძეს ვესაუბრეთ.

„მომხმარებლის უფლებების დაცვისა და სურსათის უვნებლობის მიმართულებით ჩვენი ორგანიზაცია 2009 წლიდან მუშაობს. ჩვენი მთავარი მიღწევა საკითხის აქტუალიზაციაა, რადგან ჩვენ რომ ამ მიმართულებით მუშაობა დავიწყეთ, ძალიან ცოტამ იცოდა მომხმარებლის უფლებებისა და სხვადასხვა პროდუქციის უვნებლობის შესახებ.

ახლაც ვერ ვიტყვით, რომ ამ საკითხებზე ცნობადობა ძალიან მაღალია, მაგრამ მაშინდელთან შედარებით გაზრდილია. გარდა ამისა, ამ სფეროში შევძელით მთელი რიგი საკანონმდებლო ცვლილებების მიღწევა, რითაც გაუმჯობესდა მომხმარებლის უფლებრივი მდგომარეობა და სახელმწიფო კონტროლის სისტემა.

ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება ითვალისწინებს ზოგადად საქართველოს კანონმდებლობისა და მარეგულირებელი სისტემის დაახლოებას ევროკავშირში არსებულ კანონმდებლობასა და მომხმარებლის უფლებების დაცვის სისტემასთან.

ეს მოიცავს ბევრ სხვადასხვა სფეროს, – მომხმარებლის ეკონომიკური უფლებებით დაწყებული, სხვადასხვა პროდუქციის უსაფრთხოებით დამთავრებული. ასევე გულისხმობს შესაბამისი სახელმწიფო მაკონტროლებელი უწყებების შექმნას, მათ განვითარებას იმისათვის, რომ ეს სახელმწიფო კონტროლი ეფექტიანად განხორციელდეს. ეს გრძელვადიანი გეგმებია.

ამ გეგმების განხორციელება ზოგიერთ სფეროში, ჯერ კიდევ ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერამდე დაიწყო. შეთანხმების გაფორმების შემდეგ კი, 2014 წელს, კიდევ უფრო გაფართოვდა, მოიცვა სხვადასხვა მიმართულება და ბოლო პერიოდამდე ხორციელდებოდა.

კანონმდებლობის შემუშავების მიმართულებით, ძირითადად, მივყვებით იმ ვადებს, რასაც ასოცირების ხელშეკრულება ითვალისწინებს. თუმცა აღსრულების მხრივ სერიოზული გამოწვევების წინაშე დგას ქვეყანა. აღსრულება მნიშვნელოვნად ჩამოუვარდება არსებულ მოქმედ კანონმდებლობას.

დღეისათვის საქართველოში მომხმარებლის უფლებები, წინა წლებთან შედარებით, უკეთესადაა დაცული. ამ რეფორმებს, რაც წლების განმავლობაში მიმდინარეობს, უკვალოდ არ ჩაუვლია და თავისი შედეგები მოაქვს.

უფლობრივი მდგომარეობაც გაუმჯობესდა და შეიქმნა მექანიზმებიც, რომლის მეშვეობითაც მომხმარებლებს თავისი უფლებების დაცვა შეუძლიათ.

სახელმწიფო, მომხმარებლის მიმართვის გარეშეც, ზედამხედველობას უწევს სხვადასხვა სფეროს და იცავს მომხმარებლის უფლებებს; მაგრამ ჯერ კიდევ ძალიან შორს ვართ, თუნდაც იგივე ევროკავშირში არსებულ მდგომარეობასთან.

მომხმარებლის უფლებების მხრივ საქართველოში ყველაზე დიდი გამოწვევა ისაა, რომ ჩვენთან ჯერ კიდევ ბევრი სფერო, სამომხმარებლო პროდუქცია ყოველგვარი რეგულირების გარეშეა დარჩენილი. ძალიან ბევრი ყოველდღიური მოხმარების საგანი ახლაც ისე შემოდის, თუ ისე იწარმოება ქვეყანაში, რომ არანაირი უსაფრთხოების მოთხოვნებს, ან კონტროლს, არ ექვემდებარება.

ეს არის, მაგალითად, პირადი და საყოფაცხოვრებო ჰიგიენის საშუალებები, ჭურჭელი, ტექსტილი, ავეჯი და სხვ.

გარდა ამისა, იმ სფეროებში, რომლებშიც კონტროლდება, – იქნება ეს სურსათი, სამშენებლო მასალები თუ სათამაშოები – მთავარი პრობლემა კონტროლის მასშტაბები და კონტროლის ადეკვატურობაა არსებულ საფრთხეებთან.

კონტროლი ჯერჯერობით ვერ წვდება კრიტიკულ სეგმენტებს და რაც მთავარია, ამ მიმართულებით გარდამტეხი გაუმჯობესება არ ყოფილა. ასე ინერციით მივდივართ. კრიტიკის მიუხედავად, ხელისუფლების მხრიდან კონკრეტული ნაბიჯები არ ჩანს.

მომხმარებლის უფლებების დაცვის თვალსაზრისით, საქართველოში განხორციელებული რეფორმების მთავარი მამოძრავებელი ძალა ევროინტეგრაცია იყო.

ასოცირების ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულება იყო ერთგვარი საზომი, ხოლო ევროკავშირში არსებული მოთხოვნები და სტანდარტები ჩვენთვის სამიზნეს წარმოადგენდა. ამ რეფორმების განხორციელებაში ძალიან დიდ დახმარებას გვიწევდა თვითონ ევროკავშირი და ჩვენი ქვეყნის სხვა დასავლელი პარტნიორები.

ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ხელისუფლებისგან განხორციელებული ქმედებებით გამოდის, რომ ეს ყველაფერი სახელმწიფოსთვის არ არის აქტუალური და მნიშვნელოვანი. თავისთავად ცხადია, რომ სახელმწიფოსთვის გაწეული დახმარებები შეწყდა.

ამ ყველაფრის გარეშე ან რა მოტივაცია უნდა ჰქონდეს ხელისუფლებას, რომ ეს რეფორმები გააგრძელოს, ან როგორ შეძლებს ფიზიკურად ამის გაკეთებას საგარეო დახმარების გარეშე, რთული წარმოსადგენია.

დღევანდელი გადასახედიდან ჩანს, რომ არა თუ პროგრესის შანსი არ გვაქვს, არამედ რასაც მივაღწიეთ, იმ ყველაფრის შენაჩუნებაც კი დიდი კითხვის ნიშნის ქვეშაა.

– რა უნდა გააკეთოს მომხმარებელმა საკუთარი უფლებების დასაცავად?

– ეს რთული საკითხია. მომხმარებელს რომ საკუთარი უფლებების დაცვა თავად შეეძლოს, მაშინ სახელმწიფო, ეს კანონები, მაკონტროლებელი ორგანოები საჭირო აღარ იქნებოდა. მსოფლიო გამოცდილებამ გვაჩვენა, რომ მომხმარებელს უფლებების დაცვა დამოუკიდებლად არ შეუძლია.

ამისათვის საჭიროა სახელმწიფოს ჩარევა; კანონების, მოთხოვნების, სტანდარტების, მაკონტროლებელი ორგანოების, აღსრულების მექანიზმების, სანქციების და ა.შ. არსებობა.

მომხმარებელს შეუძლია, რომ თავისი შესაძლებლობის ფარგლებში, რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია მიიღოს ობიექტური წყაროებიდან, იყოს ინფორმირებული საკუთარ უფლებებთან დაკავშირებით და როდესაც რაიმე დარღვევებს აღმოაჩენს, შესაბამის მაკონტროლებელ უწყებებს მიმართოს.

პირველ რიგში თავად მოვაჭრესთან არ უნდა დაიზაროს ამ პრეტენზიის გაცხადება. მომხმარებლების დიდი ნაწილი, რომლებიც მოვაჭრეებთან ასეთ პრეტენზიას აფიქსირებს, წარმატებას აღწევს. ეს 2023 წელს ჩვენგან ჩატარებულმა კვლევებმაც აჩვენა. ძალიან კარგია, როცა მომხმარებელი თავისი გამოცდილების შესახებ ინფორმაციას ავრცელებს. ეს სხვებისთვისაც სამაგალითო და ინფორმატიულია.

თამთა გოგოლაძე

ამავე თემაზე

ევროინტეგრაცია საქართველოში სურსათის უვნებლობის მიმართულებით რეფორმებს დააჩქარებს

„არასასურსათო პროდუქციის უვნებლობის კუთხით საქართველოში მძიმე მდგომარეობაა“

რამდენად უსაფრთხო პროდუქციას მოვიხმართ

არასასურსათო პროდუქციის უმრავლესობა სახელმწიფოსგან არ კონტროლდება

„სურსათის უვნებლობის მიმართულებით სახელმწიფო კონტროლი არასაკმარისია“