ხარაგაულის წმინდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის გიმნაზიის ეკო კლუბ ,,ხერგილის“ წევრები 1956 წლის 9 მარტის მოვლენებზე სასაუბროდ ისტორიის მასწავლებელს ზეინაბ ბუაჩიძეს ესტუმრნენ.

მარიამ მანჯავიძე: რა მოვლენები უძღოდა წინ 9 მარტის ტრაგედიას?
– საერთოდ საბჭოთა კავშირი პარადოქსებით აღსავსე ქვეყანას წარმოადგენდა. 9 მარტის ამბები  დაკავშირებულია სტალინის სახელთან. 1937 წელს, როდესაც ის მოვიდა ხელისუფლებაში, მის პერიოდში რეპრესირებული ადამიანების შვილები, მის სიკვდილს განიცდიდნენ ისე, როგორც მამის სიკვდილს. მე მახსენდება კიტა ბუაჩიძის მოგონება, რომელიც ხარაგაულიდან, კერძოდ სოფელ ფარცხნალიდან იყო. კიტა რამდენჯერმე იყო რეპრესირებული, 1953 წელს კიტა იმყოფებოდა ერთ-ერთ  ბანაკში გადასახლებული, როდესაც სტალინის სიკვდილის ამბავი მისულა, მთელი ბანაკი დაემხო, პატიმრები ტიროდნენ, მამა მოგვიკვდაო. კიტა გაკვირვებული უყურებდა და მათ ახსენებდა, რომ ამ ადამიანმა მათი მამები დახოცა და თქვენ თვითონ კი ციხეში ხართო. აი აქედან გამომდინარე ჩანს, რომ თვითონ ეს პიროვნებაც პარადოქსებით აღსავსე პიროვნება იყო. 9 მარტის მოვლენაც პარადოქსებით სავსეა.

ყველაფერი იმით დაიწყო, რომ 1956 წელს, კომუნისტური პარტიის მე-20 ყრილობაზე, ხრუშჩოვმა, მაშინდელი პარტიის ხელმძღვანელმა გამოაცხადა, რომ სტალინის კულტი უნდა დაგმობილიყო, რომ სტალინი იყო დიქტატორი და მის მმართველობას მოჰყვა ბევრი უარყოფითი შედეგი. მაგრამ ამ სიტყვების მიღმა კიდევ ბევრი რამ იმალებოდა. პირველ რიგში სტალინი გამოასვენეს მავზოლეუმიდან. ის სამი წლის განმავლობაში იმყოფებოდა ლენინის გვერდით და დაასაფლავეს ჩვეულებრივ, როგორც ქრისტიანი. იმ პერიოდისთვის თუ რამ მის სახელს ატარებდა, ყველაფერს სახელი შეუცვალეს. მაგ: ქალაქი სტალინგრადი, ახლანდელი –  ვოლგოგრადი. ამ მოვლენებმა იმ დროის ქართველ ახალგაზრდებში გამოიწვია დიდი პროტესტი, თუმცა ქართველი ახალგაზრდების გარკვეული ნაწილი ასე არ აზროვნებდა.

იმ პერიოდში დაახლოებით თქვენი ტოლი იყო ზვიად გამსახურდია, მერაბ კოსტავა, გურამ დოჩანაშვილი (ისინი კლასელები იყვნენ) და ა.შ. ისინი სულ სხვანაირად ფიქრობდნენ. როდესაც გამოსვლები დაიწყო, ისინი ავრცელებდნენ პროკლამაციებს: რომ სტალინმა 1937 წელს მათი მამები დახოცა და დრო იყო გონს მოსულიყო ქართველობა. მაგრამ ის ახალგაზრდები, რომლებიც იცავდნენ სტალინის სახელს, არ შეიძლება ჩაითვალონ ნომენკლატურის დამცველებად,  ისინი იცავდნენ მას, როგორც გენეტიკურად ქართველს. 5 მარტი სტალინის გარდაცვალების დღეა და 5 მარტიდან, თბილისში მტკვრის სანაპირო ქუჩაზე, სადაც სტალინის დიდი ძეგლი იდგა, იკრიბებოდნენ ახალგაზრდები, აპროტესტებდნენ მისი სახელის გმობას. მსჯელობდნენ და სახავდნენ გეგმებს.

9 მარტს ამ ახალგაზრდებმა გადაწყვიტეს, შესულიყვნენ კავშირგაბმულობის შენობაში, რომელიც მდებარეობდა რუსთაველის გამზირზე გიმნაზიასთან ახლოს. აქედან ისინი აპირებდნენ, საბჭოთა კავშირის ყველა ქალაქში, ყველა კომკავშირელისთვის გაეგზავნათ მოწოდება, რათა ყველა ჩამოსულიყო თბილისში. ხელისუფლებამ გადაწყვიტა ეს არ დაეშვა, რადგანაც ეს დიდ ბუნტს გამოიწვევდა. წინა დღეების მოვლენებმა და ამ დღის გეგმამ გამოიწვია ხელისუფლების მხრიდან ბრძანების გაცემა ახალგაზრდების დარბევაზე. სროლაზე ბრძანებას ხელი მოაწერა მეორე მსოფლიო ომის მარშალმა ჟუკოვმა, რომელიც იმ დროს იყო თავდაცვის მინისტრი და ხრუშშოვმა. სროლისას ახალგაზრდები გამოიქცნენ, რამოდენიმე კავშირგაბმულობის კიბეებზე დაიღუპა. გაქცეულ ახალგაზრდებს უკან მისდევდნენ და თან ხოცავდნენ. ოფიციალურად წიგნებში მოცემულია, რომ 150 კაცი იყო დაღუპული, მაგრამ ჩემი სტუდენტობის პერიოდში ძალიან ბევრი ადამიანისგან გავიგე, რომლებიც თვითმხილველნი იყვნენ იმ დღის, 1000 ადამიანამდე იყო მსხვერპლი. თვითმხილველთა თქმით, დახოცილთა აღრიცხვა შეუძლებელი იყო. მორგებში რაც დაეტია განათავსეს, რაც არა გვამებს პირდაპირ მტკვარში ყრიდნენ. მათ შორის ყველაზე ახალგაზრდა იყო 14 წლის, ხოლო ყველაზე უფროსი 26 წლის. ეს სისხლიანი დარბევა ღამით მოხდა. შემდეგ დაიწყეს კვალის წაშლა. იმიტომ, რომ ამის გახმაურება არ შეიძლებოდა, როგორ შეიძლება, საბჭოთა სახელმწიფოში ასეთი მოვლენა მომხდარიყო. ამიტომ უკრძალავდნენ ოჯახებში მიცვალებულების გადაყვანას. მშობლებს არ ჰქონდათ უფლება შვილი დაეტირათ. მორგიდან ცხედრები პირდაპირ საძმო სასაფლაოზე დაკრძალეს. ეს ორმაგად დიდი ტრაგედია იყო. ეს მოვლენა იმ პერიოდში არ გაშუქებულა, არაფერი დაწერილა. ინფორმაცია შემოინახეს თვითმხილველებმა. არ არსებობს არც ფირი, მხოლოდ  და მხოლოდ გახსენება. მხოლოდ ხარაგაულელმა რეჟისორმა გივი ვეფხვაძემ გააკეთა დოკუმენტური ფილმი ფოტოების მიხედვით. ფილმში ისტორიკოსები საუბრობენ ამ მოვლენის შესახებ.

ხოლო ახალგაზრდები, რომლებიც ავრცელებდნენ პროკლამაციებს და ქართველ ახალგაზრდებს მოუწოდებდნენ საქართველოს დამოუკიდებლობისკენ, უარყოფდნენ საბჭოთა ხელისუფლებას, ამის გამო  დააპატიმრეს. ბავშვები მალევე გამოუშვეს ციხიდან და აქედან დაიწყო მათი ეროვნული მოძრაობა და დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლაც, რაც მათ ბოლომდე მიიყვანეს.“

საბა ებანოიძე დაინტერესდა ხომ არ იყო ხრუშჩოვის  სტალინისადმი ასეთი დამოკიდებულება შურიდან გამომდინარე?

„შეიძლება და არ იყო გამორიცხული, რადგანაც სტალინი გამოირჩეოდა თავისი ნიჭიერებით. გადმოცემის თანახმად, ხრუშჩოვი ხშირად დამცირებული რჩებოდა ხოლმე მისგან. ამ პირადი ურთიერთობების შესახებ სარწმუნო წყაროები არ არსებობს, მხოლოდ გადმოცემენ.

ვფიქრობ, რომ სტალინის დაგმობა მან მოინდომა, რომ თავი წარმოეჩინა.  ერთ-ერთ თავის გამოსვლაში ის ამბობს: „მე ვარ პატარა პინა!“ეს არის პატარა ჯუჯა ადამიანი, რომელსაც დიდი შესაძლებლობა არ აქვს და ისტორიაში შევა რაღაც უცნაურობით, თუნდაც დიდი პიროვნების განადგურებით. თუმცა მე იმასაც ვფიქრობ, რომ სტალინის ტოტალიტარული სისტემა მაინც ვერ გაძლებდა მისი გარდაცვალების შემდეგ. რადგან თუ ტოტალიტარულ მმართველობას აყალიბებ, მას სტალინისნაირი პიროვნება სჭირდება.

პიროვნებებში ყოველთვის არის დადებითიც და უარყოფითიც. ხრუშჩოვმა იმ რეპრესირებული ხალხის შვილებს ის შემარცხვენელი სახელი ჩამორეცხა, რაც მათ მოჰყვებოდათ თავიანთი მამების დაღუპვიდან. ზეინაბ მასწავლებელმა გაიხსენა თავისი ოჯახის ისტორია და ის პერიოდი, როდესაც მისი ოჯახის წევრი იმ პერიოდის რეპრესიების მსხვერპლად იქცა.

გიმნაზიის ეკო–კლუბი „ხერგილი“